چرا دوچرخه سواران ایران دوپینگ می کنند!

محمد مهدی خاکبان

مصرف مواد نیروزا، یک مفهوم صرفاً شخصی نیست، بلکه یک ناهنجاری فرهنگی و اجتماعی است. در زمان وقوع تخلّف نمی‌توان پیکان اتّهام را فقط به سمت ورزشکار نشانه گرفت. درواقع برخورد قانونی با ورزشکار متخلّف تنها بخش کوچکی از مبارزه با این ناهنجاری است و این ناهنجاری در جامعه دوچرخه‌سواری هرگز با متّهم کردن ورزشکار، برطرف نخواهد شد. برای رفع این ناهنجاری نهادهای‌های مربوطه باید به‌صورت علمی و آگاهانه عمل کنند تا این ناهنجاری کم‌رنگ شده و از‌بین‌برود.
در این نوشتار کوتاه ابتدا به رابطه استفاده دوچرخه‌سواران از مواد نیروزا با فرهنگ و خرده‌فرهنگ جامعه اشاره خواهد شد و بعد از آن به چگونگی رفع این ناهنجاری اشاره خواهد شد و در نهایت به دنبال ارائه راهکاری علمی از دیدگاه جامعه‌شناسی خواهیم بود.

همان‌طور که در بالا اشاره شد، استفاده از مواد نیروزا یا همان دوپینگ یک ناهنجاری فرهنگی و اجتماعی است. بنابراین برای درک بهتر این موضوع، ابتدا لازم است مختصر توضیحی درباره فرهنگ، خرده‌فرهنگ ارائه شود.

تعریف فرهنگ و خرده‌فرهنگ
فرهنگ، مجموعه پیچیده‌ای است از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هرچه که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرامی‌گیرد. موضوعی که در این مبحث اهمیتی ویژه دارد، خرده‌فرهنگ است. خره‌فرهنگ، فرهنگ گروه‌های کوچک‌تر نظیر طبقات اجتماعی، قومی، ناحیه‌ای، گروه‌های خاص و فرهنگ‌های ویژه فرعی مانند گروه‌های شغلی و … است که البته در عین داشتن ویژگی‌های خاص خود با فرهنگ کلی جامعه مبانی مشترک دارد. برای مثال ویژگی‌های دوچرخه‌سواران داخل کشور از لحاظ پوشش، نگرش، طرز تفکر و حتی ادبیات متمایز، مشخص می‌کند که این خرده‌فرهنگ دوچرخه‌سواران است که البته مبانی مشترکی با فرهنگ اصلی جامعه هم دارد.

جدید ترین آموزش ها در اینستاگرام مجله دوچرخه و طبیعت

اهمیت شناخت خرده‌فرهنگ
توجّه به خرده‌فرهنگ‌های یک جامعه، اهمیت ویژه‌ای دارد و در‌حقیقت یکی از راه‌های شناخت مسائل و حل آنهاست. با شناخت خرده‌فرهنگ‌های یک جامعه می‌توانیم به عمق خلقیات و روحیات مردم آن جامعه پی ببریم، آنها را درک نموده و عناصر آن را نه از بالا، بلکه از پایین و به‌صورت میکرو بازشناخت و تعریف کنیم.

زمانی که یک دوچرخه سوار در یک رشته قهرمان می‌شود اولین سؤالی که در ذهن سایر ورزشکاران شکل می‌گیرد این است که «چه زده؟ چه خورده؟ چه دارویی استفاده کرده؟

همان‌طور که اشاره شد، افراد بر اساس فرهنگ و خرده‌فرهنگی که در آن قرار دارند، فرامی‌گیرند و عمل می‌کنند. برای تشریح این موضوع می‌توان آزمایشی که کمیته جهانی دوچرخه‌سواری(یو.سی.ای) در سال 2011 انجام داد( که در صفحه52 به آن اشاره شده) را مثال زد. نتیجه آزمایش تحقیق درباره ورزشکاران دوپینگی نشان داد که آمار تخلّف نسبت به نوع فعّالیت و کشور دوچرخه‌سوار، از یک تا چهل‌وهشت درصد متغیّر است. این نتیجه نشانگر این است که وضعیت فرهنگی کشورها تا چه میزان بر تست دوپینگ ورزشکاران تأثیرگذار است. حال که با اهمیت موضوع فرهنگ و خرده‌فرهنگ و باورهای یک ورزشکار آشنا شده‌ایم باید به سراغ خرده‌فرهنگ قالب جامعه دوچرخه‌سواری کشور و رابطه آن با ناهنجاری دوپینگ برویم.
در واقع دوپینگ بخشی از فرهنگ جامعه دوچرخه‌سواری کشور را شکل داده است، جملاتی نظیر “همه این کار را می‌کنند”، “این تقلّب نیست، بلکه متعادل کردن زمین بازی است”، “همه دوچرخه‌سواران حرفه‌ای دنیا این کار را می‌کنند”، “دوچرخه‌سواری یک رشته سنگین است و دوپینگ امری طبیعی است”، “بیشتر دوچرخه‌سوارها تجربه یکی، دو بار استفاده را دارند” بسیار فراگیر است.
همچنین زمانی که یک ورزشکار در یک رشته قهرمان می‌شود اولین سؤالی که در ذهن سایر دوچرخه‌سواران شکل می‌گیرد این است که “چه زده؟ چه خورده؟ چه دارویی استفاده کرده؟”. اتفاق‌های عینی قبل از خط شروع مسابقه و یا حواشی دیگر را هم در این نوشتار کوتاه مدّ نظر قرار نخواهیم داد. همه این موارد، نشانگر این ناهنجاری فرهنگی در جامعه دوچرخه‌سواری است.
خوشبختانه تغییرپذیری از اصلی‌ترین صفات و ویژگی‌های هر فرهنگ یا خرده فرهنگ است. اساساً فرهنگ راکد و بدون تغییر وجود ندارد ولی باید در نظر داشت که فرهنگ به خودی خود تغییر نمی‌کند و تغییر امری اتفاقی نیست، بلکه بر حسب شرایط و موقعیت‌های خاص رخ می‌دهد.
حال باید از علم تغییر فرهنگ برای ناهنجاری دوپینگ که به بخشی از خرده‌فرهنگ جامعه دوچرخه‌سواری تبدیل شده، بهره ببریم و آن را تغییر دهیم.

در واقع دوپینگ بخشی از فرهنگ جامعه دوچرخه‌سواری کشور را شکل داده است، جملاتی نظیر «همه این کار را می‌کنند»، «همه دوچرخه‌سواران حرفه‌ای دنیا این کار را می‌کنند»، «دوچرخه‌سواری یک رشته سنگین است و دوپینگ امری طبیعی است»، «بیشتر دوچرخه‌سوارها تجربه یکی، دو بار استفاده را دارند» بسیار فراگیر است.

تغییرات فرهنگی
در بحث درباره تغییرات فرهنگی دو مفهوم مهم “تغییر فرهنگی” و “تغییر در فرهنگ” وجود دارند.
تغییر فرهنگی به زبان ساده، به جامعه و هر عامل خودآگاه یا ناخودآگاهی که باعث به‌وجود آمدن فرهنگ شده، مربوط می‌شود. (ناهنجاری دوپینگ در خرده‌فرهنگ جامعه دوچرخه‌سواری به این شکل به‌وجود آمده است.)

تغییر در فرهنگ
تغییر در فرهنگ به معنای جابه‌جایی، حذف، پیدایش یا کم و زیاد شدن سهم و نقش عنصر یا عناصری از فرهنگ به‌صورت خودآگاه است. مفهومی که برای تغییر در فرهنگ ناهنجاری دوپینگ به آن نیاز داریم در اینجا نهفته است. باید به‌صورت آگاهانه به مطالعه دقیق عناصر خرده‌فرهنگ جامعه دوچرخه‌سواری پرداخت تا خرده‌فرهنگ‌ها و عادات این جامعه با برنامه‌ریزی به سمت اهداف تغییر کند.
برای تغییر هر فرهنگ از جمله خرده‌فرهنگ جامعه دوچرخه‌سواری به عواملی پایه‌ای نیاز است که در اینجا به آنها اشاره خواهیم کرد:

عوامل تغییر
درباره تغییرات فرهنگی پنج پرسش بنیادی وجود دارد:
1. چه چیزی تغییر می‌کند؟
خرده فرهنگ جامعه دوچرخه سواری (ناهنجاری دوپینگ).
2. چگونه تغییر می‌کند؟
آموزش و فرهنگ سازی.
3. زمینه و عوامل مؤثر بر تغییر کدامند؟
حمایت از اخلاق ورزش پهلوانی تا قهرمانی.
4. کارگزاران تغییر کدامند؟
نهادهای مرتبط از جمله فدراسیون دوچرخه سواری.
5. پیامدها و اثرات تغییرات فرهنگی چیست؟
کم رنگ شدن و از بین رفتن ناهنجاری دوپینگ.
البته باید بصورت گسترده و کاملا تخصصی عوامل تغییر مورد برسی قرار گیرند چرا اینکه تنها فرمول تغییر ناهنجاری دوپینگ در این پنج پرسش بنیادی و اجرای آن قرار گرفته است.

باید بدانیم تکامل فرهنگی به فرآیند زمانی مستمری که معمولاً افزایش‌یابنده و پیش‌رونده است، اطلاق می‌شود که به‌وسیله آن پدیده‌های فرهنگی با سازمان منظّمی که دارند، متحوّل می‌شوند و یک شکل یا یک مرحله، جای شکل یا مرحله دیگر را می‌گیرد.
شاید تلاش برای تغییر در خرده‌فرهنگ جامعه دوچرخه‌سواری کشورمان به این دلیل که فرهنگ‌سازی در سازمان‌ها و نهادهای بالاتر به‌صورت صحیح انجام نمی‌شود، بسیار آرمانی به‌نظر برسد ولی باید این را بدانیم که تنها با فعّالیت‌های بنیادی می‌توان ناهنجاری‌های یک جامعه را تعدیل کرد.
در پایان امیدواریم مسئولان و نهادها با رویکرد صحیح به بهبود خرده فرهنگ دوچرخه‌سواری کمک کنند تا شاهد ناهنجاری‌های پیاپیی در خرده‌فرهنگ دوچرخه‌سواری نباشیم.