وسیله حمل و نقل درون شهری مونترال کانادا

علیرضا عباسی صادق، دبیر انجمن دوچرخه‌سواری پروانه سبز

بیکسی، نام دوچرخه‌های شهری همگانی در شهر مونترال کانادا است. بیکسی از ترکیب دو واژه دوچرخه (bicycle) و تاکسی (taxi) به وجود آمده و یکی از وسیله‌های ترابری شهری به شمار می‌آید. دوچرخه‌های بیکسی در مونترال جزو سیستم‌های دوچرخه عمومی محسوب می‌شوند که با هدف تشویق شهروندان به استفاده از دوچرخه به‌جای خودرو برای مسافرت‌های درون‌شهری هری ایجاد شده‌اند. سیستم دوچرخه‌های عمومی به کاربران این توانایی را می‌دهد که با صرف هزینه‌ای ناچیز دوچرخه‌ای را از مکانی مشخص بردارند و پس از بهره‌گیری به مکان دیگر بازگردانند. هم‌اکنون، بسیاری از شهرهای کانادا مانند بوستون، نیویورک، تورنتو و مونترال از این سیستم برخوردارند. این سیستم در مونترال در سال ۲۰۰۹ راه‌اندازی شد و تاکنون پنج هزار دوچرخه را در پانصد ایستگاه گوناگون در اختیار مردم نهاده ‌است. دوچرخه‌های بیکسی ۲۴ ساعته و در سه فصل از سال (از مه ‌تا نوامبر) در دسترس کاربران قرار دارند و پیش از آغاز زمستان از سطح شهر جمع‌آوری می‌شوند و در ماه مه ‌سال آینده دوباره برقرارمی‌گردند. انرژی ایستگاه‌های بیکسی از صفحه‌های خورشیدی تامین می‌شود و سیستم خودکاری دارند که امکان پرداخت با کارت اعتباری را برای بهره‌بردار فراهم می‌کنند.

دوچرخه‌های بیکسی

به نوشته سایت رسمی بیکسی مونترال، دوچرخه‌های مورد استفاده در این سامانه منحصر به فرد هستند و پنج هزار دستگاه ویژه این برنامه ساخته شده‌ است. دوچرخه‌های بیکسی یک سبد در جلو دارند که همراه با یک کش مقاوم توانایی حمل تا هشت کیلوگرم بار را می‌دهند. این دوچرخه‌ها همچنین مجهز به روشنایی جلو و عقب و شب‌نما روی چرخ‌های خود برای دیده شدن در نور کم و تاریکی هستند. لاستیک‌ها با شیارهای روی سطح خود برای دوچرخه‌سواری روی آسفالت و مسیرهای داخل شهری مناسب هستند. دوچرخه‌های بیکسی سه دنده‌اند و به شکلی طراحی شده‌اند که احتمال افتادن زنجیر تا حد امکان کاهش یابد. زین این دوچرخه‌ها بسیار نرم و راحت است و روی ارتفاع استاندارد تنظیم شده‌ ولی در عین حال قابلیت تنظیم ارتفاع برای قامت‌های مختلف را دارد. مرکز ثقل پایین‌این دوچرخه‌ها ایستایی بیشتری به آن‌ها داده است. ترمزهای داخلی کارگذاری شده در بیکسی دردسرهای استفاده از آن را کاهش داده و محافظ زنجیر آن، لباس دوچرخه‌سواران را از پاره‌گی و کثیف شدن دور نگه می‌دارد.

نرخ استفاده از بیکسی

می‌توان با یک پرداخت کم اولیه و بهره بردن از دقایق نخست استفاده رایگان، که 30 یا 45 دقیقه است، با تعویض دوچرخه در ایستگاه‌ بعدی پیش از پایان این محدوده زمانی به‌راحتی و بدون هزینه در شهر سفر کرد. استفاده از این وسیله نقلیه معطلی بسیار کمی دارد و پس دادن دوچرخه قبلی و برداشتن دوچرخه جدید حدودا دو دقیقه طول می‌کشد. با توجه به پوشش مناسب 411 ایستگاهی بیکسی، که رو به افزایش نیز هست، خشنودی شهروندان مونترالی تضمین شده است. بهای استفاده از دوچرخه‌های بیکسی به دو صورت متفاوت برای افراد «مشترک» و «غیر مشترک» پیش‌بینی شده است. برای اشتراک بیکسی سه گزینه وجود دارد. قیمت‌ها نهایی هستند و مالیات در آن‌ها محسوب شده است:
اشتراک یک ساله (365 روز) برابر 50/82 دلار
اشتراک 30 روزه برابر 25/31 دلار
اشتراک 24 ساعته برابر 5 دلار
در صورت داشتن هر یک از این اشتراک‌ها استفاده از هر دوچرخه تا 45 دقیقه رایگان، 46 تا 60 دقیقه 75/1 دلار، 60 تا 90 دقیقه 75/3 دلار و از آن به بعد به ازای هر نیم ساعت بیشتر 7 دلار افزوده می‌شود.
باید دقت داشت که این تعرفه‌ها در صورت نگه داشتن یک دوچرخه در محدوده‌های زمانی مورد اشاره محاسبه می‌شود. علت این کار آن است که شهروندان را برای استفاده از دوچرخه در مسیرها و زمان‌های کوتاه تشویق و آن‌ها را از نگه داشتن طولانی مدت دوچرخه‌ها منصرف کند.

راه دیگر آن است که بدون اشتراک از بیکسی کارتی استفاده کنند. این روش برای کسانی پیش‌بینی شده که نه به صورت دائم و منظم بلکه به طور تصادفی برحسب نیاز پیش آمده خواستار استفاده از این دوچرخه‌ها باشند. بیکسی کارتی به دو صورت یعنی 72 ساعته 15 دلار یا 24 ساعته هفت دلاری در دسترس علاقه‌مندان است. در ازای هر کارت تنها دو دستگاه دوچرخه هم‌زمان قابل استفاده است و مبلغ 250 دلار حداکثر تا 10 روز در گرو بیکسی در حساب فرد خواهد ماند. محاسبه هزینه‌های این روش به این ترتیب است که تا 30 دقیقه رایگان، 31 تا 60 دقیقه 75/1 دلار و در باقی موارد دقیقاً مشابه شرایط مشترکان است.

جدید ترین آموزش ها در اینستاگرام مجله دوچرخه و طبیعت

بیکسی برای شرکت‌ها و استفاده کارکنان آن‌ها از خدمات خود شرایط ویژه‌ای را فراهم کرده است. آنها می‌توانند با گرفتن اشتراک بیکسی از کلید گروهی برای استفاده کارکنان خود از دوچرخه‌های بیکسی به همراه امتیازهای ویژه این روش بهره‌مند شوند. گرفتن اشتراک سالانه به صورت گروهی با حد نصاب 35 نفر یا بیشتر نیز 20% تخفیف دارد که جزئیات بیشتر را در سایت بیکسی می‌توان پیگیری کرد.

ایستگاه‌های بیکسی

بیکسی با 300 ایستگاه در سال 2009 راه‌اندازی شد و اکنون با 411 ایستگاه همچنان درصدد گسترش خدمات خود است. این ایستگاه‌ها غیر از صفحه خورشیدی که انرژی خود را از آن می‌گیرند، از دو قسمت اصلی تشکیل شده‌اند: یکی دستگاه پرداخت که کارکرد دریافت پول و تحویل دادن و گرفتن دوچرخه به مشتری‌های 24 ساعته یا 72 ساعته را بر عهده دارد. دومین بخش جایگاه دوچرخه است که دوچرخه‌ها در آن‌ها پارک شده‌اند و هر قسمت یک رمزخوان دارد. مشتری‌های 24 و 72 ساعته با وارد کردن رمز پنج رقمی (که پیش از آن از دستگاه دریافت کرده‌اند) می‌توانند قفل را باز کنند و دوچرخه را تحویل بگیرند. چشم الکتریکی کارگذاری شده روی جایگاه دوچرخه، مجهز به یک صفحه کلیدی سه رقمی برای وارد کردن رمز و سه چراغ قرمز، زرد و سبز است. چراغ زرد با وارد کردن رمز روشن می‌شود و نمایانگر آن است که اطلاعات وارد شده در حال خوانده شدن است. چراغ سبز نشان‌دهنده تأیید و باز یا بسته شدن قفل برای تحویل گرفتن یا دادن دوچرخه است. اما چراغ قرمز هنگامی روشن می‌شود که رمز صحیح یا معتبر نباشد یا دوچرخه آسیب‌دیده و خراب تشخیص داده شود. در صورت تکرار این حالت باید دوچرخه دیگری را انتخاب کرد یا با خدمات مشتری بیکسی تماس گرفت. دکمه دیگری روی این چشم الکتریکی کار گذاشته شده که با فشار دادن آن نقص دوچرخه به سیستم اعلام می‌شود. به هنگام بازگرداندن دوچرخه 30 ثانیه فرصت جهت اعلام نقص دوچرخه با استفاده از این دکمه وجود دارد.

تخفیف‌های بیکسی

به استناد سایت رسمی بیکسی این پروژه برای مشترکان خود تخفیف‌ها و مزایای گوناگونی در نظر گرفته که می‌توان به‌راحتی از آن‌ها استفاده کرد. برای نمونه در سال 2012، بیکسی در همکاری با سرویس حمل و نقل عمومی مونترال STM برای 500 نفر از متقاضیان اشتراک سی روزه خود که کارت OPUS داشتند، نزدیک به پنجاه درصد (14 دلار) تخفیف در هر یک از ماه‌های ژوئیه یا اوت در نظر گرفته بود که از 20 ژوئن قابل تهیه بود. انتظار می‌رود در سال‌های آتی نیز فرصت‌های بیشتر و بهتری برای متقاضیان استفاده از این سیستم عمومی ترابری مهیا شود. در حال حاضر، برای مشترکان سالانه بیکسی دارای کارت OPUS، بیست دلار تخفیف در نظر گرفته شده و همچنین آن‌ها می‌توانند طی یک سال شارژ ماهانه کارت متروی خود، در ماه یازدهم از 39 دلار تخفیف STM نیز برخوردار شوند.

چگونگی اشتراک و استفاده از بیکسی

همان طور که گفته شد، بیکسی سه نوع اشتراک برای متقاضیان خدمات خود در نظر گرفته است. به طور کلی، مشترکان بیکسی به‌جای هر بار دریافت و وارد کردن رمز، از یک کلید شخصی برای آزاد کردن دوچرخه بهره‌مند می‌شوند. همچنین، دارندگان هر یک از انواع اشتراک بیکسی این امکان را دارند که صفحه اختصاصی خود را در سایت بیکسی فعال کنند و از اطلاعات گوناگون و جالب در رابطه با جابه‌جایی‌ها و سفرهای خود با دوچرخه‌های این پروژه آگاه شوند. مشترکان 24 ساعته و 30 روزه می‌توانند هر زمان که مایل باشند نوع اشتراک خود را ارتقا دهند. برای گرفتن اشتراک بیکسی باید وارد سایت بیکسی و سپس صفحه اشتراک شد. پس از وارد کردن اطلاعات و پرداخت حق اشتراک، نامه‌ای به ایمیل متقاضی ارسال خواهد شد که نحوه شروع و راه‌اندازی خدمات بیکسی در این نامه توضیح داده شده است. بین سه تا پنج روز پس از آن یک کلید بیکسی و یک نقشه ایستگاه‌های بیکسی و مسیرهای دوچرخه‌سواری مونترال به صندوق پستی منزل ارسال خواهد شد

شرایط و تعهدات بهره‌برداران بیکسی

فهرست کاملی از این شرایط و مسئولیت‌ها در سایت بیکسی آورده شده که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
داشتن دست‌کم 14 سال سن و 124سانتی متر قد.
باید توانایی و قابلیت‌های خود را پیش از استفاده از دوچرخه‌های بیکسی در نظر گرفت.
کلید بیکسی تنها و تنها برای یک نفر است و از دادن آن به دیگران یا بهره‌برداری مالی از آن خودداری شود.
دوچرخه در چهارچوب قوانین راهنمایی و رانندگی و جاده است، پس احترام و عمل به این قوانین و مقررات اجباری است.
دوچرخه‌های بیکسی ویژه رفت و آمدهای داخل شهری ساخته شده است و رکاب زدن در مسیرها و مکان‌های نامناسب با آن ممنوع است.
دوچرخه‌های بیکسی محکم ساخته شده و توانایی حمل وزن تا سقف 120 کیلوگرم را دارد. سبد جلوی آن نیز تاب حمل بار تا سقف 8 کیلوگرم را دارد. از آوردن فشار بیش از اندازه به آن خودداری شود.
نباید دوچرخه را خودسرانه دستکاری و تعمیر کرد. تعمیر و رفع نقص بر عهده متخصص‌های بیکسی است.
دوچرخه‌های بیکسی برای سواری دادن به یک نفر ساخته شده است. از سواری گرفتن بیش از یک نفر از آن جلوگیری شود.
دوچرخه باید در نهایت تا 24 ساعت بازگردانده شود، اگرنه به‌جز در صورت دزدیده شدن دوچرخه، جریمه‌ای تا سقف هزار دلار را به دنبال خواهد داشت.
بهره‌برداران بیکسی موظف هستند هرگونه اتفاق، سانحه، دزدی یا ناپدید شدن دوچرخه یا کلید خود را تا 24 ساعت اعلام کنند.
همه مسئولیت دوچرخه در فاصله زمانی بین دریافت و بازگرداندن آن بر عهده دوچرخه‌سوار است. باید به‌خوبی از آن مراقبت و محافظت شود و در صورت نیاز به هرگونه توقف حتی کوتاه، اقدام‌های لازم برای پیشگیری از دزدیده شدن آن را به عمل آید.

کارکردهای صفحه شخصی در سایت بیکسی

داشتن صفحه شخصی در سایت بیکسی تنها برای مشترکان سالانه یا 30 روزه میسر است. در این صفحه، فرد به اطلاعات بسیار جالبی درباره سفرهایی که با دوچرخه‌های بیکسی داشته‌ دسترسی خواهد داشت؛ مانند مسیرهای رکاب زده شده، طول زمان یا مسافت دوچرخه‌سواری با بیکسی، تعداد سفرها، میزان صرفه‌جویی در مصرف بنزین، اطلاع از تعداد دوچرخه‌های ایستگاه مورد نظر، میانگین زمانی و مسافتی استفاده از دوچرخه، طول مدت و مسافت هر سفر و البته امکان ذخیره این اطلاعات به صورت ماهانه.

انواع مسیرهای دوچرخه‌سواری در مونترال

پیست دوچرخه‌سواری یا مسیر ویژه دوچرخه که کاملاً به‌وسیله مانع‌های فیزیکی از راه ماشین‌رو جدا شده است.
باند دوچرخه‌سواری یا قسمتی از راه ماشین‌رو که به‌وسیله خط‌کشی و علامت‌گذاری برای رفت و آمد دوچرخه و در عکس جهت حرکت خودروها اختصاص یافته است.
جاده دوچرخه‌سواری به معنای قسمتی از خیابان که بدون خط‌کشی و تنها با علامت‌گذاری روی سطح جاده‌های کم‌ترددتر اختصاص یافته است.

تمهیدات بیکسی در زمان شلوغی ایستگاه

در صورت نبودن جایگاه خالی در ایستگاه، فرد با وارد کردن کلید بیکسی یا کارت اعتباری در دستگاه پرداخت یک برگه تمدید استفاده رایگان از دوچرخه برای 15 دقیقه دریافت می‌کند که به او اجازه رسیدن به یک ایستگاه دیگر را خواهد داد. ضمنا افراد می‌توانند روی هر یک از نشان‌های ایستگاه‌های بیکسی که روی نقشه صفحه اصلی سایت بیکسی جانمایی شده کلیک کنند تا از تعداد جایگاه‌های پر و خالی آگاه شوند.
جریمه‌های سنگین در انتظار دوچرخه‌سواران متخلف
پلیس شهر مونترال برای پیشگیری از سانحه‌های دوچرخه‌سواری و حفظ ایمنی و سلامت دوچرخه‌سواران قوانین و مقررات رانندگی مربوط به دوچرخه را با دقت و سخت‌گیری زیادی پیگیری می‌کند. به همین منظور، جریمه‌ای معادل 41 دلار برای تخلف‌های زیر در نظر گرفته شده است:
رد شدن از چراغ قرمز.
دوچرخه‌سواری در پیاده‌رو.
نداشتن شب‌نما (شب‌رنگ).
نداشتن روشنایی (عقب و جلو) در شب.
رها کردن فرمان.