آموزش جامع تنظیم دنده عقب دوچرخه (تنظیم شانژمان) 

به منظور تنظیم دقیق دنده عقب یا همان شانژمان دوچرخه که در زبان انگلیسی “Derailleur” نامیده می شود، ابتدا باید بدانیم که چگونه دنده عقب کار می کند. این مقاله به شما کمک می کند تا درک اولیه ای از نحوه عملکرد دنده  عقب پیدا کرده و بعد از آن آموزش تنظیم دنده عقب دوچرخه بصورت جامع  ارائه خواهد شد.

جهت تنظیم دنده جلو دوچرخه  “آموزش جامع تنظیم دنده جلو دوچرخه (تنظیم طبق عوض کن)” مطالعه نمایید.

مدل های مختلفی از شانژمان یا همان دنده عقب دوچرخه وجود دارد اما همه آنها یک طراحی و عملکرد اساسی دارند.

خودرو عقب که همانند چرخ دنده هایی به توپی عقب دوچرخه متصل شده است بخشی از سیستم دنده عقب را تشکیل داده  که نیازی به تنظیم ندارند و به ندرت خراب می شود و زمانی که خراب و فرسوده شود باید آن را تعویض نمایید. بخش اصلی سیستم دنده عقب که قابل تنظیم است و در این آموزش به آن می پردازیم شانژمان یا همان دنده عقب دوچرخه “Derailleur” نامیده می شود.

سه بخش اصلی تشکیل دهنده دنده عقب یا همان شانژمان دوچرخه

دنده عقب دوچرخه که در ایران به اسم شانژمان هم شناخته میشود از سه بخش اصلی همانند شکل بالا تشکیل شده است.

1- بازوی نگهدارنده بدنه

بازوی نگهدارنده در مفصل بالایی خود یک فنر جای داده است که به وسیله این مفصل و  به کمک بخش متصل کننده آلمینیمی “به نام گوشواره”  به بدنه دوچرخه متصل شده است وظیفه ثابت نگاه داشتن  بدنه اصلی شانژمان را دارد. سیم کشش تنظیم دنده هم در این بخش قرار گرفته است.

2- بدنه اصلی

بدنه اصلی از دو باند و دو محور تشکیل شده که به کمک یک فنر در داخل بدنه و کشیدگی کابل یا سیم دنده وظیفه تغییر دنده را دارد. بخش اصلی تنظیم دنده و پیچ های تنظیم در این بخش وجود دارد.

3-بازوی پایین (بازوی پایین از دو بخش تشکیل شده است)

بازوی پایین شانژمان از دو بخش تشکیل شده است. 1- “مفصل فنری” که وظیفه جمع کردن زنجیر را دارد. 2- “دو قرقره” یا چرخ دنده که وظیفه هدایت زنجیر روی خودروهای مختلف که حرکت مکانیکی آن باعث تعویض دنده می شود، تشکیل شده است.

آشنایی با پیچ تنظیم  “H-limit screw”  و “L-LIMIT SCREW”

روی تمای دنده های دوچرخه یا همان شانژمان ها دوپیچ  تنظیم   “H” و “L”  در کنار هم (مطابق شکل) بالا وجود دارد.  این دو پیچ ممکن است در روی بدنه اصلی یا در بالا و یا در جای دیگر از بدنه اصلی قرار گرفته باشند. این دو پیچ کمک می کنند تا شانژمان را برای حرکت بیش از حد در کوچکترین خودرو بزگترین خودرو تنظیم کنید. بخش عمده تنظیم دنده عقب به تنظیم صحیح این دوپیچ بستگی دارد.

پیچ های تنظیم   “H” و “L” برای جلوگیری از چرخیدن بیش از حد به داخل و یا به سمت خارج به حالت تعلیق تنظیم می شوند.

پیچ اول “H-limit screw” :

H-limit screw برای تنظیم و جلوگیری از چرخیدن بیش از حد به داخل  و فیکس آن بر روی خودرو کوچک است.

پیچ “H” محدودیت حرکت داخلی دنده را تعیین می کند. محکم کردن پیچ H باعث محدود کردن حرکت در سمت راست می شود.

پیچ دوم “L-LIMIT SCREW” :

L-LIMIT SCREW  برای تنظیم و جلوگیری از چرخیدن بیش از حد به خارج و   فیکس دنده روی خودرو بزرگ است.

پیچ “L” محدودیت حرکت بیرونی دنده را تعیین می کند. محکم کردن پیچ L باعث محدود کردن حرکت در سمت چپ می شود.

تنظیم شانژمان عقب دوچرخه

1- آماده کردن دنده عقب و جلو برای تنظیم شانژمان

در ابتدا به وسیله دسته دنده که روی فرمان قرار دارد  دنده عقب را در پایین ترین خودرو قرار دهید و دنده جلو دوچرخه که طبق عوض کن نامیده میشود را در بزرگترین دنده جلو قرار دهید که زنجیر روی بزرگترین سینی طبق قرار گیرد.

2-  برسی صاف بودن گوشواره

حال با یک بررسی بصری از عقب دوچرخه  و دنده دوچرخه کار را شروع کنید.  دقت کنید در این مرحله اگر گوشواره دوچرخه به وضوح  مطابق شکل بالا خم شده باشد، تنظیمات شما کار نخواهد کرد. اگر گوشواره خم شده است برای رفع آن، به آموزش تراز کردن گوشواره مراجعه کنید.

3-  چک کردن مجدد دسته دنده یا همان شیفتر

دسته دنده یا همان شیفتر را چک کنید که دنده عقب حتما کاملا خلاص شده باشد و قرقره شانژمان  مطابق شکل بالا روی کوچکترین خودرو قرار گیرد. گاهی بدلیل تنظیم اشتباه قبلی دنده عقب در پایین ترین خودرو قرار می گیرد ولی دسته دنده کاملا خلاص نشده است. بنابراین روی اهرم خلاص کردن دسته دنده چند بار فشار وارد کنید تا مطمئن شوید که در مکانیسم هیچ جایی برای خلاص شدن و دنده بیشتری وجود ندارد.این باعث می شود مطمئن شوید که  دنده عقب (گیربکس عقب) به طور کامل خلاص شده است.

بهترین راه برای تنظیم پیچ H باز کردن سیم دنده است چرا که اگر سیم دنده سفت و کشیده شده باشد به شما اجازه نمی دهد این پیچ را تنظیم نمایید. بنابر پیچ سیم دنده را باز نمایید تا سیم آزاد شود و بتوانیم پیچ H را به راحتی تنظیم نمایید.

4- اگر دنده روی کوچکترین خودرو قرار نگرفت چه کنیم!؟

اگر زنجیر به کوچکترین دنده عقب تغییر نکند، احتمالا از طرف پیچ تنظیم یا تنظیم کابل متوقف می شود. باید در این زمان پیچ H را مطابق شکل بالا کمی باز کنید تا به فنر شانژمان اجازه دهد که جمع شود و روی خودرو کوچک قرار گیرد. اگر با بازکردن پیچ H  دنده مطابق تصویر روی خودرو کوچک قرار نگرفت به احتمال آخر سیم دنده را باز نکرده اید و سیم دنده  پیش از حد سفت و کشیده است. باید پیچ سیم دنده را مطابق تصویر پایین باز نمایید تا سیم دنده آزاد شود تا زنجیر روی خودرو کوچک قرار گیرد.

5- بازکردن سیم دنده

بهترین راه برای تنظیم پیچ H باز کردن سیم دنده است چرا که اگر سیم دنده سفت و کشیده شده باشد به شما اجازه نمی دهد این پیچ را تنظیم نمایید. بنابر پیچ سیم دنده را باز نمایید تا سیم آزاد شود و بتوانیم پیچ H را به راحتی تنظیم نمایید.

6- تنظیم قرقره شانژمان با کوچکترین خودرو در یکه خط راست

حال که زنجیر روی خودرو کوچک قرار گرفت باید تلاش  کنید  تا قرقره شانژمان با کوچکترین  خودرو در یک خط مستقیم مطابق شکل بالا قرار بگیرد. باید پیچ تنظیم H-limit screw را مطابق شکل بالا کم کم به سمت عقب بر گردانید (مطابق تصویر قرمز رنگ بالا). میبایست به میزانی باز کنید که (مطابق تصویر آبی رنگ بالا) چرخ دنده شانژمان با کوچکترین خودرو در یک خط راست قرار گیرند.

اگر با باز کردن پیچ تنظیم H-limit screw چرخ دنده شانژمان با خودرو در یک خط راست قرار نگیرد به احتمال بسیار زیاد سیم دنده بیش از حد سفت است! که نمی گذارد شانژمان به میزان کافی جم شود تا قرقره شانژمان با کوچکترین خودرو در یک خط قرار گیرد. بنابر این مطابق روشی که بالا گفته شد سیم دنده را یا کمی شل کنید یا آن را باز کنید که قرقره یا همان چرخ دنده شانژمان با کوچکترین خودرو در یک خط  راست قرار گیرند. به یاد داشته باشید حدف در اولین مرحله تنظیم قرار گیری قرقره شانژمان با کوچکترین خودرو در یک خط راست است.

7- تنظیم کشش سیم دنده

زمانی که چرخ دنده شانژمان با خودرو کوچک بوسیله پیچ تنظیم  H-limit screw در یک خط قرار گرفت می بایست کشش سیم دنده را تنظیم کنید. سیم دنده را تاجایی بکشید و سفت کنید که تنظیم همترازی شانژمان وخودرو کوچک که در بالا گفته شد خراب نشود. این نکته بسیار مهم است سیم دنده باید سفت شود ولی به هیچ عنوان نباید به مقداری کشیده شود که همترازی  قرقره شانژمان و خودرو کوچک از بین برود.

8- با تعویض دنده همراستایی قرقره شانژمان و خودروها را چک کنید

زمانی که قرقره  شانژمان با خودرو کوچک به درستی تنظیم و روی یک خط راست قرار گرفت و سیم دنده هم  بصورت کامل کشیده و سفت شد بخش زیادی از تنظیم دنده دوچرخه انجام شده است. شکل بالا در سمت راست را نگاه کنید! بعد از اینکه سه دنده تغییر کرد قرقره شانژمان دیگر دقیق در وسط خودرو چهار قرار نگرفته است! این بدان معنی است که بدرستی دنده تنظیم نشده است و در اینجا سیم دنده بیش از حد کشیده شده است. بسیار مهم است که به وسیله پیچ H  قرقره شانژمان را در اولین مرحله با کوچکترین خودرو بدرستی تنظیم کنید تا در یک خط راست قرار گیرند و بعد از آن خلاصی سیم دنده را بدرستی گرفته شود. اگر مراحل بالا بدرستی انجام شده باشد همانند شکل سمت چپ قرقره شانژمان، زنجیر و خودرو در تمامی دنده ها در یک خط راست قرارمی گیرند.

نکته: اگر در این مرحله بوسیله شیفتر یا همان دسته دنده روی فرمان یک دنده را تغییر دادید ولی دو دنده جابجا شد نشان دهنده آن است سیم بیش از حد جمع است. می توانید تنظیمات مختصر سیم دنده را بوسیله سرپیچی که در انتهای سیم دنده وجود دارد انجام دهید. با چرخش آن می توانید سیم را جمع و یا آزاد کنید.

9- تنظیم پیچ L-LIMIT SCREW 

به شکل بالا دقت کنید! بسیار مهم است زمانی که دنده در بالاترین خودرو قرار گرفت قرقره شانژمان با بزرگترین خودرو در یک خط راست قرار گیرد! اگر همانند تصویر بالا در یک خط راست قرار نگیرد می تواند بسیار خطرساز شود! در چنین مواقعی مفصل پایینی شانژمان می تواند داخل پره های دوچرخه شود و باعث آسیب جدی و شکستن شانژمان و پره های دوچرخه شود. بنابر این حتما پیچ تنظیم L-LIMIT SCREW   بچرخوانید تا در این حالت هم شانژمان با خودرو بزرگ در یک خط قرار گیرند و با بستن پیچ تنظیم اجازه ندهید که شانژمان بیش از حد به پره ها نزدیک نشود.

10- پیچ تنظیم B-SCREW

این پیچ زمانی نیاز به تنظیم دارد که زنجیر بدرستی روی خودرو بزرگ ننشیند. اکثر سیستم های دنده نیاز دارند که بین خودرو بزرگ و قرقره شانژمان بین 5تا6 میلیمتر فاصله داشته باشد تا زنجیر بتواند براحتی در بین آن حرکت کند. با بستن پیچ  B-SCREW  می توانید این فاصله را تنظیم نمایید. و درستی این فاصله را با قرار دادن یک آچارآلن شماره 6  و مقایسه آن بصورت چشمی تشخیص دهید.

شانژمان شادوپلاس شیمانو برای دوچرخه های کوهستان

شانژمان های مدل‌ XTR، XT و SLX  شیمانو که در چند سال اخیر برای دوچرخه های کوهستان طراحی شده است دارای یک محفظه کلاچ برای تنظیم و جلو گیری از ضربه های وارد شده به زنجیر دوچرخه در مسیرهای ناهموار هستند. این  شانژمان شادو پلاس (Shadow Plus)شيمانو نامیده میشود. برای تنظیم کلاچ آن می توانید آموزش “نحوه تنظیم کلاچ شانژمان شیمانو شادوپلاس” را مطالعه کنید.