راهنمای جامع تعمیر و سرویس سیستم ترمز روغنی شیمانو (ترمز هیدرولیک دوچرخه)
آموزش جامع تعمیر و سرویس ترمز دیسک هیدرولیک دوچرخه شیمانو از معتبرترین وب سایت تعمیر و نگهداری دوچرخه تهیه شده و توسط مترجم فنی مجله دوچرخه و طبیعت آماده سازی شده است این آموزش بخش های تفکیک شده و کاملا کاربردی به ترتیب زیر آماده شده است.
آشنایی با بخشهای مختلف ترمز دیسک هیدرولیک (روغنی) شیمانو
1- استاندارد محل نصب ترمزهای دیسک
محل نصب رايج کالیپرهای ترمز دیسک بر روی فریم و دوشاخ دوچرخه، معمولان با دو استاندارد بينالمللــــــــي(International Standard) و (Post Mount) شناخته ميشود. دو استاندارد با فاصله حفره های متفاوت بر روی دوشاخ و فریم در نظر گرفته شده است. در استاندارد اول از دو حفره نصب با فاصله 51 ميليمتر از يكديگر استفاده ميشود (شکل اول) و پيچهاي نصب کالیپر در وضعيت عمود بر سطح صفحه ديسك قرار ميگيرند که معمولان از این استاندارد در عقب دوچرخه یعنی روی فریم استفاده می شود. در سیستم نصب دوم پيچهاي نصب در آن موازي با سطح صفحه ديسك قرار ميگيرند و حفرههاي نصب نيز 74 ميليمتر از يكديگر فاصله دارند(شکل دوم). کالیپرهاي ترمز طراحيشده براي سيستم نصب پست ميتوانند با استفاده از تبديلهاي خاصي (شکل سوم) براي سيستم استاندارد بينالمللي نیز بهکار گرفتهشوند.
2- آشنایی با عملکرد سيستمهاي ترمز روغن یا هیدرولیک
سيستمهاي ترمز روغنی، يك پيستون در كتي ترمز دارند كه پيستون اصلي يا Master نامیده میشود. اين پيستون، مايع یا روغن ترمز را از طريق لوله مُهروموم شده ترمز به مجموعه ديگري از پيستونها در کالیپر فشار ميدهد كه پيستونهاي پيرو يا Slave نام دارند. پيستونهاي پيرو، لنتها را روي صفحه ديسك فشار ميدهند. به این دلیل كه مايع روغن، فشرده يا خم نميشود، سيستمهاي ترمز روغني عملكرد بسیار بهتری نسبت به سيستمهاي مكانيكي یا همان ترمزهای دیسکی سیمی دارند.
آموزش تعویض روغن ترمز دوچرخه
آشنایی با مایع ترمز روغنی یا همان هیدرولیک دوچرخه
چرا باید روغن یا همان مایع ترمز تعویض شود؟
با گذشت زمان، مايع ترمز با گرد و خاك و رطوبت، آلوده شده و بايد تعويض شود. استفاده از نوع صحيح مايع براي يك ترمز خاص اهميت حياتي دارد. بعضي از توليدكنندگان سیستم ترمز روغنی از روغن معدني مخصوص بهعنوان مايع ترمز استفاده ميكنند، درحاليكه عده ديگري از مايع ترمز اتومبيل براي اين منظور بهره ميگيرند. نوع مايع توسط توليدكننده مشخص ميشود. برای ترمزهای هیدرولیک شیمانو حتما باید از روغن مخصوص شیمانو استفاده شود، عدم استفاده از روغن ترمز شیمانو باعث پوسیدن واشرهای درزبندی در کوتاه مدت میشود. هرگز نبايد انواع مختلف مايع ترمز را با يكديگر تركيب كنيد. استفاده از مايع نامناسب ميتواند به ساختار آببندي لوله روغن آسيب جدی رسانده و باعث خرابي ترمز شود. مايع ترمز اتومبيل، ردهبنديهايي مانند 3 يا 4 دارد؛ براي آگاهي از ردهبندي توصيهشده براي سيستم ترمز خود به اطلاعات ارائهشده توسط توليدكننده مراجعه كنيد. مايع ترمز اتومبيل، سوزشآور و سمي است. هنگام كار با اين نوع مايع مراقب باشيد كه با بخش خارجي كتي ترمز يا کالیپر، دوچرخه يا پوست بدنتان تماس پيدا نكند. توصيه ميكنيم از دستكشهاي محافظ مانند دستكشهاي مكانيكی استفاده نماييد.
همه متعلقات و اتصالات شیلنگ سيستمهاي روغني بايستي از نظر نشت مايع و چكه، بررسي شوند. بهعلاوه، دوچرخه نبايد بهصورت وارونه قرار بگیرد، زيرا ممكن است هوا وارد خطوط ترمز شود. اگر دوچرخه وارونه بوده است، آن را پيش از استفاده چند دقيقه در وضعيت عادي قرار دهید، سپس كتيهاي ترمز را با محکم کشیدن، آزمايش كنيد.
توليدكنندگان ترمز، سيلندرهاي روغنی کالیپریها را سازگار با سيلندر تعبيهشده در كتي ترمز طراحي ميكنند. قطر سيلندر و فاصله حركت (ضربه) آن ميتواند بين برندهاي مختلف، متفاوت باشد. پيش از تركيب كتيها و کالیپریهاي مختلف، اطلاعات ارائهشده توسط توليدكنندگان آنها را بررسي كنيد. گرم شدن مايع ترمز باعث منبسط شدن آن ميشود. سيستمهاي ديسك روغنی از يك سيستم ذخيره استفاده ميكنند كه شامل يك كيسه است تا امكان انبساط مايع ترمز را فراهم سازد. بعضي مدلها يك كيسه محبوس در كتي ترمز دارند، اما گروه ديگري از يك «سيستم باز» بهره ميگيرند.
فرایند تعویض روغن ترمز شیمانو
فرآيند تعويض روغن ترمز مدلهاي XTR، XT، Deore و Saint شيمانو به ترتيب زير است:
قبل از شروع کار یک پکیج تعویض روغن از برندهای معتبر تهیه کنید. هنگام سرويس ترمزهاي روغني، در شرايط تميز كار كنيد. قطعات سيستم روغني مانند كيسه مخزن را تميز و دور از گرد و خاك نگهداريد.
1- دوچرخه را روي پايه تعمير قرار داده و چرخها را جدا كنيد.
2- لنتهاي ترمز را جدا كنيد تا از آغشته شدن آنها به مايع ترمز جلوگيري نماييد. (نیازی نیست مطابق شکل زیر کالیپر ترمز را از روی فریم باز کنید).
3- ابتدا مطابق با استفاده از يك اهرم پلاستيكي مانند تالیور لاستيك چرخ، هر دو پيستون را به داخل بدنه کالیپر فشار دهيد. سپس مسدودكننده ترمز #Y8CL18000 شيمانو را به جاي لنتها نصب كنيد. اگر اين مسدودكننده را در اختيار نداريد، ميتوانيد يك آچار شش ضلعي 10 ميليمتري و یا حتی تعدادی کارت وزیت هم را جايگزين آن کنید.
4- جلوه دوچرخه را بلند کنید تا لوله روغن از کالیپر ترمز تا مخزن، يك شيب پيوسته رو به بالا داشته باشد. كتي ترمز را روي فرمان بچرخانيد تا سطح بالايي مخزن موازي با سطح زمين قرار گيرد.
5- ابتدا یک آچار رینگی مناسب را بری روی پیچ سوپاپ هواگيري کالیپر بگذارید و بعد از آن دریچه پلاستیکی سوپاپ هواگيري کالیپر را بردارید و سپس لوله هواگيري را به انتهاي سوپاپ هواگيري کالیپر متصل كنيد. كيسه پلاستيكي را به انتهاي اين لوله متصل كنيد تا مايع اضافي در آن جمع شود.
در بعضی از کالیپرهای جدید پیچ سوپاپ هواگيري از دریچه سوپاپ هواگيري جدا شده است بنابر این لوله هواگیری را بر روی دریچه هوا گیری نصب کرده و در مرحله های بدی برای باز کردن درچه هوا گیری از پیچ هواگیری که در چند سانتیمتری این درچه قرار دارد استفاده نمایید.
6- گرد و خاك را از كتي ترمز پاك كرده و درپوش تانك مخزن را تميز كنيد. درپوش تانك مخزن را باز نماييد.
7- سرنگ مخصوص را بر روی دریچه مخزن پیچ نمایید. استفاده از یک سرنگ معمولی کار را کمی برایتان سخت خواهد کرد البته ابزارها و قیف هایی برای این کار طراحی شده اند که از آنها هم می توانید استفاده نمایید.
8- اگر می خواهید تمام روغن را تعویض نمایید در این مرحله سوپاپ هواگيري روي بدنه کالیپر را يك دور شل كنيد تا روغن قدیمی از لوله هواگيري که بر روی سوپاپ هواگيري که در مرحله پنج نصب کرده بودید خارج شود و در داخل کیسه پلاستیکی ریخته شود.
9- سرنگ را با روغن پر نگهداريد. و روغن جدید را بوسیله سرنگ نصب شده داخل مخزن اصلی روی کتی ترمز وارد کنید، براي پمپ كردن مايع در امتداد شیلنگ، كتي ترمز را فشار داده و رها كنيد. تا زماني كه مايع خروجي از سوپاپ هواگيري شفاف و تميز نشده، به فشار دادن و رها كردن كتي ترمز ادامه دهيد. دوباره سطح مايع را بررسي نموده و در صورت افت سطح مايع در تانك مخزن، مايع بيشتري اضافه كنيد.
سپس سوپاپ هواگيري روي بدنه کالیپر را ببنديد.
10- كتي ترمز را مكرراً فشار داده و رها كنيد. به اين ترتيب حبابها در تانك مخزن ظاهر خواهند شد و ممكن است سطح مايع افت كند.
سرنگ را با مايع پر نگهداريد. از يك اهرم غيرفلزي براي ضربه زدن در امتداد لوله مايع استفاده كنيد تا هر حباب هواي گيرافتاده در خط را براي بالا آمدن به سمت مخزن، هدايت نماييد.
11- كتي ترمز را با كشيدن امتحان كنيد. در نهايت وقتي كتي ترمز را ميكشيد، سفت و محكم خواهد شد. اگر هيچ مقاومتي در برابر كشيدن كتي ترمز وجود ندارد، پيچ هواگيري را باز كرده و به فرآيند قبلي ادامه دهيد یا فرآيند هواگیری پایین را دنبال کنید تا روغن بصورت کامل به سيستم پمپ شود.
آموزش هواگیری روغن ترمز هیدرولیک
هواگيري يك سيستم روغني، شامل حذف هوايي است كه در خطوط و کالیپرها باقی مانده است.
آیا ترمز دیسک روغنی شما نیاز به هواگیری دارد؟
زمانی که ترمز میگیرید، ارتباط پيستون اصلي در کتی با مخزن، بسته است اما وقتي که ترمز نمیگیرید و كتي در وضعيت كاملاً باز قرار ميگيرد، اين مسير نيز باز ميشود. در همه سيستمهاي روغني، بسيار مهم است كه هيچ هوايي در مسير لولهكشي و خطوط بين کالیپر و پيستون كتي ترمز وجود نداشته باشد. حبابهاي هوا در اين خط فشرده شده و باعث ميشوند وقتي ترمز میگیرید و كتي ترمز با قدرت كشيده ميشود، ترمز ضعيفي داشته باشيد.
برای هوا گیری سیستم ترمز هیدرولیک به ترتیب مراحل زیر را انجام دهید.
1- سوپاپ هواگيري را در مدت يك ثانيه باز كرده و ببنديد. توجّه كنيد كه آيا مايع خارجشده حاوي حبابهاي هوا است يا خير.
2- در صورت وجود حبابهاي هوا، درپوش تانك مخزن بر روی کتی ترمز را براي مدت كوتاهي باز كنيد تا حبابها خارج شوند.
3- تانك مخزن را بررسي كرده بعد از خارج شدن حباب ها و در صورت نياز روغن اضافه کنید.
4- مكرراً كتي ترمز را فشار داده و رها كنيد. اگر حرکت كتي ترمز، سفت با مقداري مقاومت در پایان است، ديگر هوايي در خط باقي نماننده و سيستم كاملاً هواگيري شده است.
5- بررسي كنيد كه تانك مخزن تا بالا پر شده باشد. بايد انتظار داشته باشيد كه مقداري مايع اضافي از كتي ترمز بيرون بريزد.
6- پس از هواگيري، شیلنگ را از سوپاپ هواگيري جدا كنيد. كتي ترمز و کالیپر را از هرگونه مايعي تميز كنيد.
تنظيم مجدد لنتهاي ترمز و پیستون ها
اگر بهنظر ميرسد كه لنتهاي ترمز روي صفحه ديسك كشيده ميشوند و ترازبندي مجدد نيز از اين وضعيت جلوگيري نميكند، ممكن است پيستونها نياز به تنظيم مجدد داشته باشند. اين فرآيند مستلزم استفاده از يك شيم در کالیپر براي تنظيم است. شيمانو اين قطعه را با شماره #Y8CL1200 در هنگام خريد يك سِت ترمز جديد عرضه ميكند. ميتوانيد از يك ماده سخت و صاف با ضخامت صفحه ديسك بهعنوان جایگزین استفاده كنيد. همچنین آچارهاي مخروطي Park Tool مانند آچار مخروطي دوسر DCW 1-4 با پهناي صفحات ديسك انطباق داشته و ميتوانند جايگزين فاصلهدهنده لنت ترمز شوند.
آموزش تعويض لنت ترمز
آموزش تصویری تعویض انواع لنت دوچرخه به زبان اصلی / یو.تو.یوب
لنتهاي ترمز پس از مدتي استفاده، ساييده و باريك ميشوند. اكثر توليدكنندگان مشخصات حداقل ضخامت لنت ترمز خود را اعلام ميكنند. براي لنتهاي شيمانو، وقتي ضخامت ماده لنت (بدون احتساب نگهدارنده لنت) به كمتر از 0.9 ميليمتر ميرسد، بايد تعويض شوند. لنتهاي قديمي را در هنگام جداسازي بررسي كنيد. ساييدگي غيريكنواخت لنتها ميتواند نشانهاي از عدم تنظیم کالیپر و صفحه ديسك باشد.
ممكن است لنتهاي ديسك جديد به يك دوره «سوزاندن» (Burn-in) نياز داشته باشند. حلالهاي مورد استفاده در فرآيند توليد، در اين دوره بر اثر گرماي حاصل از ترمز ميسوزند. به اين ترتيب، عملكرد ترمز پس از دوره مذكور بهبود مييابد.
فرایند تعویض لنت ترمز شیمانو
فرآيند تعويض لنت ترمز براي مدلهاي XTR، XT، Deore و Saint شيمانو به ترتيب زير است:
1- دوچرخه را روي پايه تعمير قرار داده و چرخها را جدا كنيد.
2- گيره پيچ نگهدارنده لنت را خارج نموده و پيچ نگهدارنده لنت را باز كنيد.
3- لنتها را با فشار دادن آنها به طرف خارج و خلاف جهت ميل توپ چرخ، جدا نماييد. به جهت فنر برگرداننده لنت در بين لنتها توجّه داشته باشيد. اين فنر به جدا شدن لنت از صفحه ديسك در طول فرآيند ترمز، كمك ميكند.
4- ناحيه پيستون داخل کالیپر را تميز كنيد. از يك دستمال تميز و حلالي ملايم مانند الكل ايزوپروپيل براي تميز كردن سطوح پيستون و داخل بدنه کالیپر استفاده کنید.
5- با استفاده از يك اهرم پلاستيكي مانند تالیور لاستيك چرخ، هر دو پيستون را به داخل بدنه کالیپر فشار دهيد(شکل شش). دقت كنيد ناحيه نزديك به مركز پيستون را فشار داده و از فشار لبههاي پيستون خودداري کنید.
6- فنر بازگرداننده لنت را بين لنتهاي جديد قرار دهيد.
7- لنتها را در داخل کالیپر نصب كنيد. حفرههاي داخل لنتها و فنر را همتراز با حفره پيچ نگهدارنده لنت، تنظيم كنيد.
8- پيچ نگهدارنده لنت را در محل خود قرار داده و سفت كنيد.
9- تعویض لنت ترمز هیدرولیک به پایان رسید است. چرخ را نصب کنید و ترمز را با محکم فشار دهید و آزمايش كنيد. اگر احساس ميكنيد كتي ترمز نرم است، سيستم به هواگيري نياز دارد.
آموزش تنظیم لنت دوچرخه
مشاهده همترازي یا تنظیم لنت با صفحه ديسك در هر سيستم ديسكي ميتواند دشوار باشد.
يك كاغذ يا پارچه سفيد را پشت ناحيهاي كه به آن نگاه ميكنيد(شکل چهار)، قرار دهيد. در صورت امكان نور يك چراغقوّه را به كاغذ بتابانيد تا پسزمينه را روشنتر كند.
در ترمزهای دیسک روغني، فاصله بسيار نزديكي بين لنتها و صفحه ديسك وجود دارد و دامنه حرکتی بین آنها بسیار کم است. همترازي یا تنظیم کالیپر و لنت با صفحه ديسك براي دستيابي به عملكرد مناسب ترمز، حياتي است. فرآيند تنظیم کالیپر روغني XTR، XT، Deore و Saint شيمانو با استفاده از يك تبدیل یا قلاب تبديل، به اين صورت است:
براي کالیپریهاي نصبشده روي تبدیل، پيچهاي محكمكننده کالیپر را كاملاً شل كنيد (شکل پنج) . اين كار به کالیپر امكان ميدهد تا به طرفين حركت نمايد.
كتي ترمز را فشار دهيد تا لنتها روي صفحه ديسك محكم شوند و فشار را ادامه دهید. اين كار باعث ميشود کالیپر طوري حركت كند كه لنتها با صفحهديسك تنظیم شوند.
پيستونهاي لنت ترمز و کالیپر را بررسی كنيد. کالیپر را به سمت راست و چپ فشار دهيد تا در مركز صفحه ديسك قرار گيرد.
فشار روي صفحه ديسك را ادامه داده و پيچهاي نگهدارنده کالیپر را سفت كنيد.
كتي ترمز را رها كرده و اين ترازبندي ابتدايي لنت را بررسي کنید. بهطور ايدئال، لنتها بايد بدون هيچ سايشي از صفحه ديسك فاصله بگيرند و تنظیم شده باشند. با اين حال در بعضي از موارد ممكن است سايش خفيفی وجود داشته باشد که عموماً مشكلي براي عملكرد ترمز ايجاد نميكند. اگر وقتي چرخها را ميچرخانيد احساس ميكنيد حركت كندي دارند، دوباره پيچهاي نگهدارنده کالیپر را شل کنید و ترمز را مطابق بالا مجدد از نو تنظيم نماييد.
تنظیم لنت را با شل كردن كامل يكي از پيچها درحاليكه ديگري تنها كمي شل شده است، بهدقت تنظيم كنيد. اين وضعيت به شما امكان ميدهد کالیپر را درحاليكه پيچ محكمتر حكم محور را بازي ميكند، در جهت مورد نظر حركت دهيد.
اگر کالیپر ترمز شما مستقيماً به مقرهاي تنه و دوشاخ جلو پيچ شده است و واشر ندارد، بايد حتما از واشرها و شيمهاي باريك براي تنظيم کالیپر استفاده كنيد. و این مورد به ندرت اتفاق میوفتد و تقریبا تمامی دوچرخه ها ی جدید به صورت استاندارد این واشرهای تنظیم روی پیچ کالیپر را دارند. اگر کالیپر این واشر ها را نداشتند ميتوانيد يك واشر بانجو را بين مقر تنه يا دوشاخ جلو و بدنه کالیپر قرار دهيد.
واشرها را در محل خود قرار داده و پيچ نگهدارنده را سفت كنيد. همترازي لنت با صفحه ديسك را بررسي نموده و برحسب نياز تعداد واشرها را افزايش يا كاهش دهيد.
آموزش تمیز کردن صفحه دیسک و لنت چرب
بسیار شایع است که دوچرخه سواران با کثیف شدن صفحه دیسک و یا لنت ها مواجه شوند و این موضوع باعث ایجاد صدا در زمان ترمز گرفتن در حرکت و کاهش عملکرد ترمز دیسک خواهد شد هر چقدر که صفحه دیسک و لنتها کثیف و چرب تر شوند عملکرد ترمز کاهش بیشتری خواهد داشت. معولا در زمان شستشو و روغن کاری بیشترین احتمال چرب شدن صفحه و لنت وجود دارد. برای تمیز کردن آن ها چندین راه وجود دارد که آنها را به شرح زیر توضیح خواهیم داد.
1- استفاده از الکل صنعتی
بهترین روش برای شست شوی صفحه دیسک و لنت چرب استفاده از الکل صنعتی است. برای این کار لنت ها را از داخل کالیپر درآورده و با یک دستمال کاغذی آغشته به الکل صنعتی بخوبی روی لنت ها را پا کنید. توجه داشته باشید که برای انسجام دستمال کاغذی آن را چندین تا بزنید تا در زمان کشیدن روی لنت ها مقاومت آن بالا برود و به راحتی پاره نشود.
نکته مهم آن است که در این مرحله باید چندین بار دستمال کاغذی را تعویض نمایید و با آغشته شدن به الکل صنعتی این مرحله را به قدری انجام دهید که دستمال کاغذی در زمان تمیز کردن مجدد دیگر سیاه نشود. توجه داشته باشید که تا زمانی که روی لنت مرطوب به الکل است چربی آن را می توانید پاک کنید و به محض پریدن الکل چربی به سطح آن می چسبد.
بعد از آنکه لنتها را به خوبی تمیر کردید باید همان فرایند تمیز کردن را روی صفحه دیسک انجام دهید. دستمال را آغشته به الکل صنعتی کرده و هر دو طرف صفحه را در چند مرحله بخوبی تمیز نمایید تا زمانی که دستمال بعد از تمیز کردن سیاه نشود.
2- قرار دادن لنت ها روی حرارت مستقیم
توجه داشته باشید که جنس لنت ها بگونه ای است که روغن را درون خود می کشند بنابراین اگر لنت ها با مقدار زیادی روغن برخورد داشته باشند چربی را به درون خود می کشند و فرایندی که در بالا توضیح داده شده است جوابگو نخواهد بود. اگر چنین اتفاقی برای لنت ها افتاده باشد می بایست لنت ها را باز کرده و آنها را روی حرارت مستقیم شعله آتش قرار دهید با توجه به اینکه روغن منشا نفتی دارد این عمل روغن و چربی وارد شده را از لنت خارج کرده و می سوزاند.
بعد از آنکه این فرایند را انجام دادید عمل تمیز کردن با الکل صنعتی را برای لنت و صفحه دیسک انجام دهید.
توجه: داشته باشید که بعد از فرایند بالا چندین دقیقه زمان نیاز است که فرایند گرفتن ترمز بخوبی عمل کند. چند دقیقه در یک مسیر مسطح ترمز بگیرید بعد از گذشت حدودی ده دقیقه فرآیند ترمز گرفت به خوبی عمل خواهد کرد.
2- استفاده از خاک رس
این فرایند در زمانی پیشنهاد می شود که دسترسی به الکل صنعتی نداشته باشید. و در این روش احتمال آسیب رساندن به صفحه دیسک هر چقدر هم کم، وجود دارد. در این روش مقداری خاک رس بدون سنگ ریزه را با مقداری آب ترکیب کرده که ماده ای کرم مانند را تشکیل دهند. ماده کرم مانند را روی صفحه دیسک بمالید و سعی کنید در زمان حرکت به آهستگی ترمز بگیرید. سپس سفحه دیسک و لنت ها را بدون آنکه با دست آنها را لمس کنید بشویید.
3- موار دیگر
مواردی دیگر همچون سنباده زدن روی لنت و شستن با مایع ظرفشویی و یک اسکاچ نرم و یا ترکیب خاک اره با مایع ظرف شویی وجود دارد. که اگر مرحله اول استفاده از الکل را بخوبی انجام دهید به موارد دیگر نیاز ندارید.